بررسی علمی انواع میلگرد, خواص، کاربردها و انتخاب بهینه در شرایط ساختمانی ایران

تعریف کوتاه و تفاوت «میلگرد» و «آرماتور»

“در مقاله میلگرد چیست به طور مفصل با تعریف، تاریخچه و کاربردهای کلی این مقطع فولادی آشنا شدیم. در این مقاله قصد داریم به صورت تخصصی‌تر به بررسی انواع میلگرد از نظر جنس، شکل آج و استانداردها بپردازیم.”

میلگرد (Rebar) مقطع فولادی طویل برای جبران ضعف کششی بتن است. «آرماتور» به مونتاژ تقویتی ساخته‌شده از میلگردها (به‌همراه خاموت، وصله، همبندی و…) گفته می‌شود. در گفتار روزمره جابه‌جا به‌کار می‌روند، اما در اجرا این تمایز اهمیت دارد.

استاندارد ملی ایران (ISIRI 3132) به زبان ساده

ISIRI 3132 مرجع تولید و پذیرش میلگردهای گرم‌نوردیده برای تسلیح بتن در کشور است. در عمل، طبقه‌بندی رایج چنین است: س240 (A1)، آج340 (A2)، آج400 (A3)، آج500 (A4). اعداد (۳۴۰/۴۰۰/۵۰۰) حدود تنش تسلیم (MPa) را نشان می‌دهند؛ پذیرش نهایی هر محموله تابع آزمایش و نقشه‌ی طراحی پروژه است.

نقش میلگرد در سازه و ملاحظات بازار ایران

بتن در فشار قوی و در کشش ضعیف است (مقاومت کششی معمولاً کسری از مقاومت فشاری است). E فولاد ≈ 200 GPa و E بتن ≈ 25–30 GPa؛ ترکیب این دو در بتن مسلح انتقال تنش کششی را ممکن می‌کند. در ایران به‌واسطه:

• زلزله‌خیزی (نیاز به شکل‌پذیری و جزئیات اجرایی درست)،
• رطوبت و مه‌نمک مناطق شمال/جنوب (خوردگی)،

انتخاب میلگرد باید هم فنی و هم اقلیمی باشد.

انواع از نظر فرم محصول: شاخه vs کلاف

• شاخه (۱۲ متری): رایج برای آرماتوربندی اعضای اصلی (ستون/تیر/دیوار).
• کلاف (Wire Rod/Coil): محصول حلقه‌ای پیوسته؛ سایزهای متداول ایران ۵.۵، ۶.۵، ۸، ۱۰، ۱۲ تا ۱۶ میلی‌متر. برای تیرچه، توری جوشی، مفتول‌کشی و قطعات پیش‌ساخته اقتصادی و منعطف است.

اگر طول‌های سفارشی، خم‌کاری سریع یا تولید مش دارید، کلاف معمولاً دورریز و هزینه‌ی لجستیک را کاهش می‌دهد. انتخاب «ساده/آجدار» تابع نیاز چسبندگی و طراحی سازه است.

گریدها و تشخیص میدانی (A2 در برابر A3 و اشاره به A4)

الگوی آج (راهنمای کارگاهی)

• A2 (آج340): الگوی مارپیچ/موازی → عموماً برای خاموت/شبکه‌های سبک به‌دلیل خم‌پذیری بهتر.
• A3 (آج400): الگوی جناقی/ضربدری → عموماً برای آرماتورهای طولی اعضای باربر به‌دلیل مقاومت بالاتر.
• A4 (آج500): الگوی ترکیبی/پیچیده → در سازه‌های ویژه با جزئیات اجرایی دقیق.

نهایی‌سازی انتخاب با نقشه‌ی سازه/آیین‌نامه است. تشخیص میدانی از روی آج یک غربال اولیه‌ی مفید است.

علامت‌گذاری بندیل

در برخی خطوط تولید، حروف روی بندیل می‌تواند به گرید اشاره کند (به‌عنوان نمونه J برای A2 و C برای A3). حتماً با شناسنامه‌ی همان کارخانه تطبیق دهید؛ نظام برچسب‌گذاری بین تولیدکنندگان متفاوت است.

مشخصات کاربردی گریدها (چک‌جدول سریع)

برای اعداد دقیق مکانیکی هر دسته (تسلیم/گسیختگی/درصد ازدیاد طول) به گواهی آزمون محموله یا دیتاشیت کارخانه مراجعه کنید.

انتخاب بهینه بر اساس سناریو و اقلیم ایران

مثال ۱ — ساختمان ۵ طبقه در تهران (معتدل/نیمه‌خشک)

• اعضای طولی باربر طبق نقشه غالباً A3؛
• خاموت/رکاب معمولاً A2 برای خم‌پذیری بهتر؛
• کنترل وزن و بودجه با فرمول d²/162 برای هر متر و ضرب در طول مصرفی.

مثال ۲ — سازه‌ی صنعتی در بندرعباس (مرطوب/مه‌نمک)

• تمهیدات ضدخوردگی پررنگ‌تر: کاور بتنی مناسب، بتن با نفوذپذیری کنترل‌شده و در صورت لزوم روکش گالوانیزه/اپوکسی.
• اپوکسی نسبت به UV حساس است: حین انبارداری حتماً پوشش برزنتی، اجتناب از خراش/ضربه و محدود کردن زمان بی‌پوشش.

مثال ۳ — پروژه‌ی مسکونی در رشت/انزلی (بارندگی بالا)

• انبارداری خشک و مرتفع از سطح زمین، پوشش ضدآب قابل تنفس، بازدید دوره‌ای برای زنگ‌زدگی سطحی؛
• در صورت محدودیت بودجه برای پوشش‌ها، انبارداری صحیح نقش کلیدی در کنترل خوردگی دارد.

تذکر فنی: طول وصله، شعاع خم، قطر خاموت، فواصل، و… صرفاً طبق نقشه‌ی مصوب و آیین‌نامه (مبحث ۹) انجام می‌شود. موارد بالا راهنمای تصمیم‌یار خرید و تدارک است، نه جایگزین طراحی.

مرور کارخانه‌های شاخص (بی‌طرف و کاربردی)

ذوب‌آهن اصفهان (ESCO)

• شبکه‌ی توزیع گسترده، سبد سایزی کامل در گریدهای ساختمانی؛
• هم‌خوانی وزن شاخه با جدول‌های مرجع معمولاً خوب است (سهولت برآورد و فروش ثانویه).
• نکته‌ی خرید: برای سایزهای پرمصرف (۱۲–۲۵) گزینه‌ای مطمئن؛ همیشه گواهی تست و کد Heat/بندیل را کنترل کنید.

فولاد خراسان (نیشابور)

• اعلام صریح هم‌سویی با ISIRI 3132؛ در برخی تولیدات از فرآیند ترمکس (Quench & Temper) برای بهبود خواص بهره می‌گیرد.
• نکته‌ی خرید: در شرق/شمال‌شرق مزیت حمل و دسترسی دارد.

فولاد کویر کاشان

• پوشش سایز متنوع و دسترسی مناسب برای مرکز کشور؛
• در برخی سایزها وزن واقعی نزدیک به وزن تئوریک گزارش می‌شود—در برآورد حمل و پرت اهمیت دارد.
• نکته‌ی خرید: برای پروژه‌های مرکزی با محدودیت زمان تأمین، گزینه‌ی قابل اتکا.

جمع‌بندی خرید: اگر ثبات برند/پذیرش کارگاهی اولویت دارد → ذوب‌آهن. اگر دسترسی شرق و برخی مزیت‌های فرآیندی مدنظر است → خراسان. اگر سرعت تأمین مرکز/سبد سایزی مهم است → کویر. در هر حالت MTC/شناسنامه بندیل را مبنا قرار دهید.

اجرا، وصله، همبندی و نگهداری (ایمن و سازگار با اقلیم)

انبارداری و حمل

• دپوی مرتفع از کف، تفکیک سایز/گرید، تهویه، پوشش در برابر رطوبت و آفتاب؛
• جلوگیری از تماس مستقیم با خاک/آب راکد؛ مسیرهای دسترسی ایمن برای لیفت/جرثقیل.

وصله و همبندی

• وصله‌ی همپوشانی (Lap) یا کوپلر مکانیکی با طول/شرایطی که نقشه تعیین می‌کند؛
• کنترل دقیق قلاب‌ها، فواصل، و ادامه‌ی میلگردها طبق دیتیل‌های اجرایی.

پوشش‌های حفاظتی

• گالوانیزه/اپوکسی در اقلیم‌های مرطوب می‌تواند مفید باشد. اپوکسی را از UV، ضربه و خراش محافظت کنید؛ زمان ماندگاری بی‌پوشش را کوتاه نگه دارید.

محاسبات سریع وزن و برآورد (کارگاهی و کاربردی)

فرمول رایج کارگاهی وزن بر متر (kg/m):
"وزن"=d^2/162

برای محاسبه وزن میلگرد کلیک کنید

نمونه‌ها (شاخه ۱۲ متری):

• سایز ۱۴ → 1.21″ ” kg/m→ ≈ 14.5 kg/شاخه
• سایز ۱۲ → 0.888″ ” kg/m→ ≈ 10.7 kg/شاخه

اختلافات جزئی به تلرانس کارخانه بستگی دارد؛ برای صورت‌حساب و لجستیک، وزن واقعی بندیل مبناست.

قیمت و تأمین — مسیر امن با «آهن غفاری»

قیمت تابع کارخانه، سایز، گرید، موجودی، نرخ بیلت و ارز است. برای پرهیز از فرسودگی مقاله، عدد ثابت نمی‌آوریم.

همین حالا استعلام بگیر:

• قیمت امروز میلگرد: ahanghafari.com/prices/میلگرد
• سایزهای پرفروش: …/rebar-14 ، …/rebar-16 ، …/rebar-25
• مشاوره فنی و خرید عمده: تیم «آهن غفاری» براساس نقشه، اقلیم پروژه، زمان‌بندی بتن‌ریزی و مسیر حمل، بهترین برند/سایز را جمع‌بندی می‌کند.

چک‌لیست خرید سریع (Print-ready)

• گرید/سایز طبق نقشه و مبحث ۹ تأیید شده است؟
• شناسنامه بندیل و MTC (کد Heat/گرید/استاندارد) کنترل شد؟
• اقلیم پروژه (مرطوب/دریایی/خشک) → نیاز به گالوانیزه/اپوکسی یا فقط انبارداری بهینه؟
• وزن تقریبی با d²/162 محاسبه و با وزن واقعی قیاس شد؟
• برنامه‌ی حمل/انبارداری: سکو، پوشش ضدآب، محافظت از UV (برای اپوکسی)؟
• قیمت روز و زمان تحویل از «آهن غفاری» استعلام شد؟

سوالات متداول (FAQ)

فرق A2 و A3 چیست؟

A2 معمولاً آج مارپیچ/موازی دارد و برای خاموت/شبکه‌ها رایج است؛ A3 آج جناقی/ضربدری دارد و در اعضای باربر استفاده می‌شود. انتخاب نهایی با نقشه‌ی سازه است.

کلاف چیست و چه سایزهایی دارد؟

محصول حلقه‌ای پیوسته (وایررود) با سایزهای رایج ۵.۵ تا ۱۲/۱۶ میلی‌متر؛ مناسب تیرچه، مش و قطعات پیش‌ساخته.

استاندارد ملی ایران کدام است؟

ISIRI 3132 برای میلگردهای گرم‌نوردیده؛ نام‌گذاری رایج: س240، آج340، آج400، آج500.

حروف روی بندیل چه معنایی دارند؟

شناسه‌ی کارخانه/گرید/فرآیند هستند. در برخی خطوط J به A2 و C به A3 اشاره می‌کند؛ حتماً با شناسنامه همان کارخانه تطبیق بدهید.

اپوکسی برای شمال یا جنوب ایران مناسب است؟

در اقلیم‌های مرطوب مفید است؛ اما نسبت به UV حساس است و باید در انبار پوشش و حفاظت شود.

وزن شاخه‌ها را چطور سریع حساب کنم؟

با d²/162 بر حسب kg/m؛ برای شاخه ۱۲ متری در ۱۲ ضرب کنید و با وزن واقعی بندیل بسنجید.