میلگرد به عنوان یکی از کلیدی‌ترین مصالح در سازه‌های بتنی، نقش تعیین‌کننده‌ای در ایمنی لرزه‌ای ساختمان‌ها ایفا می‌کند، اما انتخاب اشتباه آن می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد – به ویژه در مناطق زلزله‌خیز ایران مانند تهران، کرمان یا تبریز. کنترل کیفیت میلگرد و تشخیص روش تولید آن، مانند ترمکس یا میکروآلیاژی، فراتر از یک روال فنی است و می‌تواند پروژه را از ریسک‌های پنهان نجات دهد. در بازار پررونق خرید میلگرد تهران یا خرید میلگرد شادآباد، جایی که گزینه‌ها فراوان هستند، این راهنما به شما کمک می‌کند تا با ابزارهای عملی مانند تشخیص کدهای CT/HT/JT و چک‌لیست خرید، تصمیم‌گیری حرفه‌ای کنید.

برای مثال، تصور کنید در یک پروژه مسکونی در تهران، میلگردی را با کد T انتخاب می‌کنید؛ بدون بررسی، ممکن است متوجه نشوید که این کد به روش ترمکس اشاره دارد و اگر کنترل‌شده نباشد، در زلزله انرژی را خوب جذب نمی‌کند – مثل انتخاب طناب ضعیف برای کوهنوردی. این مقاله، با ترکیب جزئیات فنی برای مهندسان (مانند فرمول CEV و WPS) و توضیحات ساده با داستان‌های واقعی برای مخاطبان عام، به شما نشان می‌دهد چگونه میلگرد مناسب زلزله‌خیز انتخاب کنید، کیفیت را کنترل کنید، و خریدی ایمن داشته باشید – چه از آهن غفاری خرید کنید یا از بازار شادآباد.

اگر به دنبال اطلاعات پایه هستید، مقاله میلگرد چیست؟ را بخوانید، یا برای شناخت انواع میلگرد و قیمت میلگرد امروز به صفحات مربوطه مراجعه کنید. در ادامه، با تمرکز روی انتخاب میلگرد برای پروژه‌های زلزله‌خیز، نکات حرفه‌ای را بررسی می‌کنیم.

ترمکس (QST) — چیست و چرا مهم است؟

ترمکس یا QST فرایندی پیشرفته در تولید میلگرد است که در آن میلگرد بلافاصله پس از نورد گرم، از تونل آب‌پاش با فشار بالا عبور می‌کند؛ سطح به‌سرعت کوئنچ (خنک) می‌شود اما هسته داغ می‌ماند و حرارت برگشتی، لایه‌ی بیرونی را «خودتمپر» می‌کند. نتیجه: پوسته‌ای سخت با مغزی چقرمه و مقاوم که استحکام کششی بالایی دارد اما شکل‌پذیری مناسبی هم حفظ می‌کند. این روش اقتصادی است و در کارخانه‌های بزرگ ایران مانند ذوب‌آهن استفاده می‌شود، اما کیفیت آن به شدت به کنترل دما، فشار آب و سرعت خط وابسته است – اگر کنترل ضعیف باشد، میلگرد شکننده می‌شود.

برای مخاطبان عام، ترمکس را مثل ساخت شیشه ایمنی تصور کنید: سطح را سریع خنک می‌کنند تا سخت شود، اما داخل نرم می‌ماند تا در ضربه نشکند. در پروژه‌های زلزله‌خیز، ترمکس فقط اگر از کارخانه معتبر باشد توصیه می‌شود، زیرا در بارهای لرزه‌ای، تعادل سختی و انعطاف آن حیاتی است.

تشخیص میدانی سریع — حک‌ها و علائم قابل مشاهده (۵ دقیقه‌ای)

هدف از تشخیص میدانی روش تولید میلگرد این است که قبل از هر مذاکره‌ی خرید، در انبار یا محل پروژه ظرف ۵ دقیقه نوع میلگرد را تشخیص دهید. این کار مثل چک کردن بارکد یک محصول در فروشگاه است – ساده اما ضروری برای جلوگیری از اشتباهات پرهزینه در انتخاب میلگرد.

1. از کجا بخوانیم؟ حک‌ها (Rolled Marks) روی برجستگی طولی میلگرد، هر ۱–۲ متر تکرار می‌شوند. معمولاً شامل «کد/نام کارخانه»، «گرید» و گاهی «سرنخ فرایند» (مثل حروف T برای ترمکس) هستند. بدون حک معتبر + برچسب بندیل = ریسک بالا (به‌ویژه در پروژه‌های لرزه‌ای). برای مثال، در یک بازدید از بازار شادآباد، با دیدن حک CT، می‌توانید بفهمید میلگرد نورد سرد است و برای سازه زلزله‌خیز مناسب نیست.

2. کدهای رایج بازار ایران (راهنمای میدانی) توجه: شیوه‌ی حک بین کارخانه‌ها یکنواخت نیست؛ لذا کدها را با تأییدیهٔ کارخانه و MTC پشتیبانی کنید.

• T / HT / Thermex: نشانه‌ی اجرا شدن QST/ترمکس روی خطِ نورد. (از کارخانه بخواهید سیستم QST و کنترل دمای آب/فشار را مکتوب اعلام کند.)

• CT / JT: در بعضی خطوط به‌عنوان دسته‌بندی‌های تولید/فرمولاسیون یا نسخه‌های «Treatment» دیده می‌شود؛ صرفِ حروف کافی نیست و باید با گواهی آزمون تطبیق داده شود.

• حروف کارخانه (مثلاً ESCO/KAVIR/ROHINA) + A2/A3/A4: شناسه‌ی تولیدکننده و گرید استاندارد.

در خرید میلگرد تهران یا از آهن غفاری، این کدها را بررسی کنید تا روش تولید میلگرد را سریع تشخیص دهید.

3. نشانه‌های بصری تکمیلی

• سطح خیلی براق و سفت، تغییر رنگ حرارتی حلقه‌وار در نزدیک خروجی تونل آب‌پاش → قرینه‌ی ترمکس.

• ارتفاع و زاویه‌ی آج یکنواخت، عدم پوسته و لبه‌بریده: نشانه‌ی کنترل کیفی مناسب در فینیشر.

• تابیدگی موضعی/پوسته‌های اکسیدی ضخیم: هشدار درباره‌ی دمای نورد یا کیفیت بیلت.

این نشانه‌ها مثل علائم جسمانی در پزشکی هستند – ساده اما نشان‌دهنده مشکلات پنهان در کیفیت میلگرد.

برای اطلاعات پایه‌تر به «راهنمای جامع میلگرد چیست» مراجعه کنید.

کدهای متداول و معنی رایجشان (راهنمای میدانی)

• T / HT / Thermex — اشاره به ترمکس/QST؛ از کارخانه درخواست مدارک کنترل QST کنید.

• CT / JT — ممکن است به دسته‌بندی یا treatment اشاره کند؛ لزوماً نورد سرد نیست، پس MTC را چک کنید.

• نام کارخانه + A2/A3/A4 — شناسه کارخانه و گرید؛ A4 معمولاً مناسب‌تر برای مناطق لرزه‌ای است.

تصمیم‌یار انتخاب میلگرد — چهار سناریوی پرکاربرد

انتخاب میلگرد برای پروژه‌های زلزله‌خیز مثل انتخاب لباس برای زمستان سخت است – باید هم گرم نگه دارد و هم انعطاف‌پذیر باشد. در ادامه، چهار سناریو رایج را با نکات حرفه‌ای بررسی می‌کنیم.

سناریو A — پروژه در منطقه زلزله‌خیز اولویت: میلگرد میکروآلیاژی یا نورد گرمِ گرید A4 با خواص یکنواخت سطح تا مرکز. چرا؟ رفتار داکتیل‌تر، جذب انرژی بهتر در بارگذاری چرخه‌ای و جوش‌پذیری کنترل‌پذیرتر نسبت به بعضی نمونه‌های ترمکس. اقدامات کنترلی: مطالبه‌ی MTC با مقادیر حداقل تنش تسلیم/کششی و درصد ازدیاد طول مطابق ISIRI 3132 (A2/A3/A4). برای مثال، در پروژه‌های تهران، میکروآلیاژی از شکست ترد جلوگیری می‌کند.

سناریو B — نیاز به جوش سر به سر/وصله حرارتی قانون طلایی: WPS مکتوب + PQR معتبر + صلاحیت جوشکار مطابق AWS D1.4. برای فولادهایی با CEV بالاتر، پیش‌گرم و کنترل ورودی حرارت ضروری است (در کارگاه و اجرا). در میلگردهای ترمکس، به‌علت پوسته‌ی سخت، بدون رویه‌ی جوشکاری صحیح خطر ترک گوشه/سطح بیشتر است. مثل جوش دادن دو لوله – بدون پیش‌گرم، ترک می‌خورد.

سناریو C — بودجه‌محور (اما سازه‌ای) ترمکس/QST می‌تواند اقتصادی باشد اگر و فقط اگر کارخانه، QST را با کنترل خودکار فشار/دبی آب و دمای نورد انجام دهد و مستندات QC ارائه کند. برای اعضای بحرانی (ستون/گزارش ویژه)، ترکیب: اصلی‌ها A4 آلیاژی/میکروآلیاژی، ثانویه‌ها ترمکس کنترل‌شده. در خرید میلگرد شادآباد، این ترکیب هزینه را متعادل می‌کند.

سناریو D — ظاهر/تلرانس ابعادی مهم است برای قطعات پیش‌ساخته ظریف یا نمایان، کنترل ابعاد/کیفیت سطح در اولویت است (ممکن است نورد سرد یا نورد گرمِ کنترل‌شده انتخاب شود). هشدار لرزه‌ای: نورد سرد به‌علت کاهش شکل‌پذیری، برای اعضای اصلی در مناطق زلزله‌خیز توصیه نمی‌شود. مثل انتخاب رنگ برای دیوار – ظاهر مهم است، اما ایمنی اولویت دارد.

جوش‌پذیری و فرمول CEV (مرجع سریع)

Carbon Equivalent (CEV) شاخص تخمینی سختی‌پذیری و نیاز به پیش‌گرم است فرمول:  CEV = C + Mn/6 + (Cr+Mo+V)/5 + (Ni+Cu)/15

راهنمای عمومی IIW: CEV ≲ 0.41 معمولاً جوش‌پذیر (بدون پیش‌گرم یا با حداقل آن)، 0.41–0.45 مراقبت بیشتر/پیش‌گرم، بالاتر از آن پیش‌گرم و کنترل دقیق‌تر لازم است. اعداد دقیق را با WPS پروژه هماهنگ کنید. نکته اجرایی: روی MTC به‌دنبال C، Mn، Cr، Mo، V، Ni، Cu بگردید و CEV را همان‌جا محاسبه کنید؛ اگر CEV مرزی بود، پیش‌گرم را در برگه‌ی دستورالعمل جوش ثبت کنید. (مرجع الزامی برای سازه‌های بتن‌آرمه AWS D1.4 است.)

کنترل کیفیت (QC) در تحویل — مدارک، آزمون‌ها و رد/قبول

کنترل کیفیت میلگرد مثل چک‌آپ پزشکی است – مدارک و آزمون‌ها سلامت آن را تأیید می‌کنند.

1. مدارک پایه‌ای که باید تحویل بگیرید

• کارت Heat/بندیل (ردیابی ذوب و خط نورد)
• MTC با نتایج کشش، خمش/خمش‌مجدد، آنالیز شیمیایی (منطبق با ISIRI 3132 و گرید اعلامی A2/A3/A4)
• حک بدنه (نام/کد کارخانه + گرید؛ سرنخ فرآیند در صورت درج)

2. آزمون‌های حین تحویل/ورود به کارگاه

• کشش: کنترل fy، fu، ازدیاد طول؛ نسبت fu/fy باید رفتار داکتیل را نشان دهد (طبق استاندارد مرجع پروژه).
• خمش/خمش‌مجدد: بدون ترک سطحی قابل مشاهده.
• ابعاد و آج: با گیج پروفیل/کولیس؛ یکنواختی ارتفاع و زاویه‌ی آج.
• بازرسی چشمی: ترک ریز، پوسته‌های اکسیدی ضخیم، تاول، تابیدگی.

3. انبارش و حمل

• بندیل‌ها روی تراورس/پالت خشکی نگهداری شوند؛ تماس مستقیم با خاک/رطوبت ممنوع.
• پوشش موقت (برزنتِ قابل تنفس)، تفکیک بر اساس Heat/گرید/قطر، ممنوعیت استفاده از میلگرد بی‌نام/بدون MTC.

راهنمای میدانی خرید در تهران (شادآباد) — گام‌به‌گام

شادآباد به عنوان قطب اصلی عرضه آهن و فولاد تهران در جنوب‌غرب شهر (منطقه ۱۸، دسترسی از آزادگان تا بلوار الغدیر) شناخته می‌شود و بخش عمده‌ای از معاملات میلگرد در این هاب انجام می‌شود. چک‌لیست اجرای خرید:

1. استعلام موجودی/قیمت روز از چند تأمین‌کننده معتبر (برای رقابت سالم).
2. بازدید بندیل نمونه: حک بدنه، برچسب Heat، وضعیت سطح.
3. مطالبه MTC + CEV را محاسبه کنید (برای نیازهای جوش/وصله).
4. وزن‌کشی تصادفی ۲–۳ شاخه از یک بندیل (با ترازو کالیبرهٔ کارگاهی).
5. درج Heat، گرید و کارخانه در فاکتور؛ تطبیق بندیلِ دریافتی با سفارش.
6. برای پروژه‌های شهری تهران، اگر به تأمین فوری نیاز دارید، از تأمین‌کنندهٔ نزدیک به شادآباد یا انبار شهری مثل آهن غفاری استعلام بگیرید تا هزینه/زمان حمل کم شود (خرید میلگرد تهران، خرید میلگرد شادآباد تهران، خرید میلگرد آهن از آهن غفاری).

آزمون میدانی سریع (دو مرحله‌ای — ۵ دقیقه)

• 1. Scratch & Bend: سطح را با سوهان بزنید؛ اگر پولک اکسیدی ضخیم جدا شد یا خطِ شکننده‌ی سطحی دیدید، احتمال نورد/ترمکس بی‌کیفیت را جدی بگیرید. سپس یک U-bend سبک (با گیره و لوله) انجام دهید؛ ترک سطحی = توقف مصرف.
  2. Quick-Heat Check برای جوشکاری: مشعل را روی یک نقطهٔ آزمایشی کوچک حرکت دهید و بلافاصله آب‌پاشید نکنید؛ اگر ترک مویی فوری دیدید، در کارگاه اجازه‌ی جوش ندهید تا WPS/PQR اصلاح شود. (برای جوشکاری حتماً به AWS D1.4 رجوع کنید.)

مطالعه‌ی موردی کوتاه — اشتباه گران‌قیمت یک کارگاه

در یک پروژهٔ شهری، میلگردِ با حک «… A3 T …» بدون MTC وارد کارگاه شد. در اولین وصله حرارتی، ترک سطحی در لبه‌ی جوش ظاهر شد. محاسبه‌ی فوری CEV نشان داد مقدار نزدیک ۰.۵ است؛ پیش‌گرم در WPS لحاظ نشده بود. اصلاح WPS (پیش‌گرم پلکانی + کنترل ورودی حرارت) مشکل را برطرف کرد و از تخریب ۲۵ شاخه جلوگیری شد. درس: حک «T» یا نام کارخانه به‌تنهایی کافی نیست؛ MTC + CEV + WPS سه‌گانه‌ی نجات‌بخش‌اند.

پرسش‌های متداول (FAQ)

ترمکس (QST) چیست؟ فرآیندی حرارتی–مکانیکی که طی آن میلگردِ داغ پس از نورد، در تونل آب‌پاش پرفشار کوئنچ سطحی می‌شود و با گرمای هسته، خودتمپر می‌گردد؛ نتیجه، پوسته‌ای سخت و مغزی چقرمه است. کیفیت وابسته به کنترل آب/دما/سرعت خط است.

تفاوت نورد گرم و سرد در خواص مکانیکی؟ نورد گرم → داکتیل‌تر، مناسب لرزه‌ای؛ نورد سرد → سخت‌تر ولی کم‌داکتایل و برای اعضای لرزه‌ای توصیه‌نشده (مصرف صنعتی/غیراصلی بلامانع).

برای جوش‌کاری، کدام استاندارد بهتر است؟ در سیستم ASTM، A706 با حدودِ CE پایین و کنترل ترکیب برای جوش طراحی شده است؛ A615 معمولاً برای جوشکاری ویژه توصیه نمی‌شود مگر با تدابیر اضافی.

گریدهای ISIRI 3132 چه هستند و برای چه کاریند؟ A2 (خاموت/فرعی)، A3 (طولی متداول)، A4 (لرزه‌ای/ویژه). خرید را بر مبنای MTC و نتایج کشش/خمش انجام دهید.

چک‌لیست نهاییِ خرید و کنترل کیفیت (قابل کپی/چاپ)

• ☐ MTC کامل (fy، fu، El، آنالیز شیمیایی) دریافت شد؟
• ☐ Heat Number روی بندیل با فاکتور/گواهی مطابقت دارد؟
• ☐ CEV از روی MTC محاسبه و در WPS لحاظ شد؟
• ☐ حک بدنه واضح: نام/کد کارخانه + گرید (A2/A3/A4) + سرنخ فرایند (در صورت درج).
• ☐ بازرسی چشمی: ترک ریز، پوسته‌های اکسیدی ضخیم، تاول، تابیدگی… مشاهده نشد.
• ☐ آزمون خمش/خمش‌مجدد نمونه‌ها بدون ترک سطحی پذیرفته شد.
• ☐ ابعاد/آج با گیج و کولیس کنترل شد (یکنواختی/ارتفاع آج).
• ☐ شرایط انبارش (خشک، روی تراورس، دور از خاک/آب) رعایت شد.
• ☐ برای پروژه‌های تهران: مسیر تأمین از شادآباد یا انبار نزدیک (مانند آهن غفاری) برای کاهش زمان/هزینه حمل بررسی شد.

جمع‌بندی اجرایی

برای سازه‌های لرزه‌ای: A4 آلیاژی/میکروآلیاژی یا نورد گرم کنترل‌شده، با MTC مستند. برای جوش و وصله: CEV را بسنجید و بر اساس AWS D1.4، WPS/PQR را به‌روز کنید. برای خرید در تهران: فرایند بازرسی میدانی + تطبیق MTC + وزن‌کشی تصادفی را در شادآباد پیاده کنید؛ سپس از تأمین‌کنندهٔ معتبر استعلام قیمت روز بگیرید تا بهترین تصمیم فنی–اقتصادی را ثبت کنید.